Morfine, een opiaat, wordt zoals opium en heroïne gewonnen uit de opiumplant en heeft een dempende werking op de hersenen. Morfine en morfine-afgeleiden worden in de geneeskunde toegepast als pijnstiller bij chronische pijn en na operaties. Een belangrijk nadeel van deze middelen is de grote kans op verslaving.
Recent verscheen in het Geneesmiddelenbulletin een publicatie van twee artsen waarin de analyse van onderzoeken naar de effecten van morfine-achtige pijnstillers bij in totaal 26.000 patiënten besproken werd. Het gebruik van oxycodon en fentanyl (twee meest gebruikte morfine-achtigen) bleek de pijn beduidend te verminderen bij 60% van de patiënten, maar dit was slechts 12% meer dan bij de patiënten die een nepmiddel kregen. Ook de kwaliteit van het lichamelijk functioneren was slechts 9% beter in de morfine-groep dan bij de patiënten die een nepmiddel kregen. Daarbij bleek het gebruik van morfine-achtigen niet duidelijk effectiever dan dat van andere pijnstillers bij specifieke soorten van pijn. Wel traden bij het gebruik van morfine-achtigen meer bijwerkingen op zoals misselijkheid, duizeligheid en obstipatie (verstopping).
De conclusie was dat oxycodon en fentanyl nauwelijks meerwaarde hebben bij de bestrijding van chronische pijn. Gezien het grote risico op verslaving zou vanuit de zorg moeten worden toegezien op een zo beperkt mogelijk gebruik van deze middelen. Pijn bij kanker maakte geen deel uit van het onderzoek omdat gezien de korte levensverwachting van deze groep patiënten de doseringen hoger zijn en het verslavingsrisico van minder groot belang is.
Morfine-achtigen behoren zeer terughoudend voorgeschreven te worden gezien het grote verslavingsrisico, de kans op gewenning (er zijn steeds hogere doses nodig om dezelfde mate van pijnstilling te bereiken) en ontwenningsverschijnselen bij het staken van de behandeling. In Nederland neemt het gebruik van fentanyl en oxycodon toe, net als het aantal overdoseringen en sterfgevallen als gevolg daarvan (211 sterfgevallen in 2017). Ook in mijn praktijk zie ik steeds meer patiënten uit Nederland die morfine-achtigen voorgeschreven kregen voor chronische pijn. En meestal niet vanwege de pijn maar omdat de morfinepillen vergeten zijn; duidt dit op vergeetachtigheid door morfinegebruik of verslaving? Te vrezen valt in veel gevallen dat laatste, de suikertabletjes en de bloeddrukpillen is men namelijk niet vergeten. Probleem is dan dat in Spanje het voorschrijven van morfine-achtigen in de regel veel moeilijker is dan in Nederland, de regelgeving in Spanje ten aanzien van opiaten is zeer strikt. Niet verwonderlijk als men kijkt naar de problemen die deze medicatie in andere landen tot gevolg heeft.
In de Verenigde Staten van Amerika is al sinds de jaren ’90 van de vorige eeuw sprake van een zogenoemde “opiaten crisis”. Tussen 2006 en 2012 werden 76 miljard pillen van morfine-achtige pijnstillers verkocht. Morfine-achtigen, goed voor miljardenwinsten, werden de “blockbuster” van de Amerikaanse geneesmiddelen industrie. Deze, door artsen legaal voorgeschreven pijnstillers hebben van 2006 tot 2012 geleid tot bijna 100.000 sterfgevallen. In 2018 alleen waren in de VS maar liefst 70.000 doden te betreuren als gevolg van zowel legaal als illegaal verkregen opiaten, Hierbij dient opgemerkt te worden dat veel illegaal gebruik, dus zonder medisch voorschrift, voortvloeide uit eerder legaal gebruik.
En terwijl Amerikaanse soldaten elders in de wereld een “war on drugs” voerden werd dus in Amerika zelf de drugsverslaving op legale wijze verbreid door farmaceutische industrie en artsen. Florida werd het Walhalla van de opiaten, met pijnklinieken waar corrupte dokters naar hartenlust morfine-achtige pijnstillers voorschreven. Langs de grote snelwegen van Florida, de I-75 en de I-95 verrezen billboards waarop deze klinieken hun waar aanprezen voor de “prescription tourists”.
Sinds kort wordt er in de VS juridische actie ondernomen tegen de farmaceutische bedrijven die miljardenwinsten boekten mede door het verstrekken van misleidende informatie omtrent de verslavende werking van hun producten en het beïnvloeden en omkopen van artsen. Purdue Pharma, dat zo een 35 miljard dollar zou hebben verdiend aan OxyContin staat duizenden rechtszaken te wachten van steden, staten en andere rechtspersonen die schade hebben ondervonden van de opiaten crisis. Een faillissementsaanvraag is reeds ingediend. En ook de bestuurders van farmaceutische bedrijven ontspringen de dans niet. In mei van dit jaar werden de oprichter en vier voormalige top-bestuurders van Insys Therapeutics veroordeeld door een federale jury wegens het omkopen van artsen voor het verstrekken van Fentanyl, een zeer verslavende pijnstiller die bedoeld is voor kankerpatiënten die bij andere morfine-achtigen geen baat meer hebben. Het bedrijf heeft zichzelf daarna failliet laten verklaren. Andere farmaceutische bedrijven zijn inmiddels schikkingen van honderden miljoenen overeen gekomen.
Nog niet zo lang geleden noemde Nederland zichzelf graag een “gidsland”, een land dat het goede voorbeeld gaf en in vele opzichten internationaal voorop liep. Die tijden zijn wel voorbij, op zijn best hobbelt ons landje een beetje mee in de internationale orde. Maar laten we met de opiaten niet achter de feiten aanlopen, er valt een les te leren uit de crisis in de Verenigde Staten en een voorbeeld te nemen aan het strikte beleid van Spanje. Want een morfineverslaving is in veel gevallen niet de schuld van de patient.