“Slikt u medicijnen”? vraag ik. Met een zucht schuift mevrouw een medicijnlijst naar me toe. 
“Ik lijk wel een chemobak” zegt ze in onvervalst Utrechts. Ik bekijk de lijst van de apotheek, een aan twee kanten bedrukt A4-tje, 20 medicamenten in totaal.“ Ik heb zo´n hekel aan al die troep dokter, soms denk ik: dat kan allemaal nooit goed zijn”. Ik ben het eigenlijk wel met mevrouw eens: dat ís natuurlijk helemaal niet goed. Begrijp me niet verkeerd, sommige medicijnen zijn noodzakelijk en helpen ons langer en prettiger te leven, maar bij dit soort medicijnlijsten kunnen toch vaak vraagtekens gezet worden.
Mevrouw is bij me gekomen omdat ze de laatste 2 weken steeds benauwder werd. Over 6 dagen vliegt ze terug naar Nederland. Ik beluister de longen, een orkest dat duidt op in ieder geval een zware bronchitis met misschien daarbij een longontsteking. We meten het zuurstof in het bloed, oef! “Het zuurstofgehalte is 88%, onder de 95% mag u niet zomaar vliegen”. “Waarom bent u niet eerder gekomen vraag ik, dit heeft u al 2 weken vakantie gekost en nu hebben we echt een probleem”. “Tja dokter, maar dan krijg ik weer gezeur met de verzekering hè, en als ik naar u toe ga weet ik dat ik alleen nog maar meer van die troep kan gaan slikken”. Oei, dit doet een beetje pijn, ik heb “medicijnen” gestudeerd, dus wat kan ik anders dan “die troep” voorschrijven? U gaat me toch niet naar het ziekenhuis sturen hè?” “Nu in ieder geval niet, we gaan proberen u op tijd “Fit to Fly” te krijgen maar daarvoor zal u nog wat troep extra moeten gaan slikken, een antibioticum en cortisonen”.
Nog meer medicijnen, maar wat is het alternatief? In ieder geval niet de alternatieven; de homeopaten, de orthomoleculairen, en andere opportunisten die zich met dank aan de toenemende afkeer van medicijnen langs de zijlijnen van de geneeskunde ophouden. Maar toch, ik kan me de gevoelens van mevrouw en vele andere patienten voorstellen. Te vaak worden medische problemen met medicijnen opgelost. Iedere keer iets erbij, en bijna nooit iets eraf. In veel gevallen kan bij deze lange medicijnlijsten een derde tot de helft van de middelen probleemloos gestaakt worden. Hoge bloeddruk kan tijdelijk zijn (zie column op deze website) , een depressie gaat voorbij. Een slaapstoornis , angst, of stress los je vaak beter op met een goed gesprek en kortdurend medicijn gebruik dan met een doos kalmeringsmiddelen of slaappillen waarvan je als voorschrijver weet dat na twee weken al gewenning ontstaat. Dan zit de patient er vaak levenslang aan vast en kunnen we eindeloos herhalingsreceptjes uit blijven schrijven.
In verband met de antibiotica die ik ga voorschrijven loop ik de medicijnlijst van mevrouw nog eens door. Vier middelen vanwege hoge bloeddruk, een bloedverdunner (kinderaspirientje”, zie column op deze website), en een maagbeschermer. Calcium voor de botten, vitamine D en een bisfosfonaat (om de botten sterker te maken). Twee pillen voor de bloedsuiker, en één voor het cholesterol. Een kalmeringsmiddel (oxazepam), een “inslapertje”, (temazepam), de zogenaamde “pammetjes”. Een antidepressivum en twee pijnstillers voor rugklachten. Nog drie inhalers (“puffers”) voor de luchtwegen.
Kan het minder?
Ik kijk nog eens naar mevrouw. Kilootje of 20 overgewicht, geelbruine vingers van het roken. Wat je niet ziet, maar wat mevrouw mij bij het doornemen van de medicijnlijst verteld heeft is dat ze een dochter heeft verloren en dat ze een man had die alcoholist was. Sinds een jaar of tien leeft ze een, naar eigen zeggen, vrij rustig en prettig leven.
Stel: mevrouw was nooit gaan roken en had beduidend minder overgewicht gehad. Dit zou hebben geresulteerd in minder inhalers, bloeddruk -, bloedsuiker- en cholesterolpillen. Aspirientje en maagbeschermer zouden waarschijnlijk ook niet voorgeschreven zijn. Dat wil zeggen zeker tien medicamenten per dag als gevolg van leefstijl!
Stel: mevrouw zou nú besluiten anders te gaan leven. Dus gezond eten en meer bewegen. Dan zouden we mogelijk een groot deel van de bloeddruk-, bloedsuiker- en cholesterolpillen alsnog kunnen afbouwen. Stoppen met roken zou de bloeddruk extra kunnen doen afnemen en mogelijk zou er een inhaler weg kunnen. De anti-depressiva dienen waarschijnlijk nergens (meer) toe en de “pammetjes” zouden eigenlijk afgebouwd moeten worden, vaak een hele toer. Maar wie ben ik… Mogelijk is mevrouw na een moeilijk leven op haar 68e eindelijk een beetje in balans met haar sigaretjes en haar “pammetjes”.
Maar stel: wij medici hadden mevrouw en haar medische problemen anders benaderd. Wat minder receptjes en wat vaker een luisterend oor. Proberen een oplossing te vinden zonder of met slechts kortdurend voorschrijven van anti-depressiva en “pammetjes”. Betere voorlichting over een gezond dieet en daarna regelmatig gewichtscontrôle in plaats van direct met pillen tegen de verhoogde bloeddruk, -suiker en –cholesterolwaarden ten strijde te trekken. Hoe groot zou die medicijnlijst dan geweest zijn? En daarbij: een bisfosfonaat voor steviger botten dient na 5 jaar gestaakt te worden en calcium heeft (vreemd genoeg) geen aantoonbaar positief effect op het bot. Onnodig dus.
Wat ook in ogenschouw genomen dient te worden is het feit dat met het ouder worden de nierfunctie afneemt. De nieren spelen een belangrijke rol bij het verwijderen van de medicatie uit ons lichaam. Hoe ouder je wordt, hoe langzamer dat gaat en hoe hoger dus de concentraties medicijn in het bloed zullen zijn. Daarbij komt nog het volgende: kinderen krijgen medicijnen toegediend in een dosering die afhankelijk is van het lichaamsgewicht. Een kind van 10 kg krijgt 400 mg amoxiciline per dag, een kind van 20 kg 800. Maar een petieterig dametje van 80 jaar oud krijgt dezelfde hoeveelheid voorgeschreven als een 1 meter 90 lange bodybuilder van 110 kg!
Zoals ik al sinds mijn opleiding het overgrote deel van mijn collega’s ken heeft iedereen oprecht het beste voor met zijn patienten. En velen van ons weten ook wel dat het met die medicijnlijsten soms de spuigaten uitloopt. Maar ja, gesprekken met patienten kosten tijd, en die moet je wel hebben cq krijgen, zeggen veel collega’s in Nederland. En over medicijnen voorschrijven hebben we destijds veel geleerd, en daarin worden we af en toe bijgeschoold, maar over medicijnen áfschrijven…Het zou goed zijn als de nascholingsprogramma’s in Nederland extra aandacht gingen geven aan het afbouwen en stoppen van medicatie wanneer dat mogelijk is. Een en ander zal helaas niet gesponsord worden door de farmaceutische industrie maar dat is dan jammer. Misschien een schone taak voor de zorgverzekeraars?
De lange medicijnlijsten zijn de verantwoordelijkheid van de patient zelf (leefstijl) én van de medici (voorschrijfgedrag). Recent verscheen er een artikel in NRC waarin een groep huisartsen stelt dat het voorschrijven van geneesmiddelen plan B is, dat er in veel gevallen eerst naar de leefstijl gekeken moet worden (“Huisarts moet Paprika voorschrijven, geen pillen”, 28 april 2017). Leids Universitair Medisch Centrum en TNO werken samen in het aantonen dat gezonder eten tot een reductie in voor te schrijven medicatie kan leiden.
Een bekend voorbeeld is diabetes type 2, suikerziekte, dat wordt gekenmerkt door het in een eerste fase voorschrijven van steeds meer pillen om vervolgens over te gaan in het dagelijks spuiten van steeds meer eenheden Insuline, levenslang. Wij worden als artsen prima op de hoogte gehouden van nieuwe (dure) geneesmiddelen bij diabetes. Veel belangrijker is natuurlijk het voorkómen dat deze middelen gebruikt moeten gaan worden, door leefstijl advies. Oók als er eenmaal geslikt en gespoten wordt vanwege diabetes dan is dit zelfs nog deels of geheel terug te draaien als de patient gezond gaat eten en bewegen. Daarbij dient ook nog eens in ogenschouw genomen te worden dat volgens een recente Utrechtse studie in Nederland zo een 20% van de patienten met diabetes type II wordt overbehandeld hetgeen resulteert in ondermeer een duidelijk verhoogd risico op vallen. En diabetes (900.000 patienten in Nederland) is maar één voorbeeld.
Leefstijl als medicijn. Gezond eten bestaat vooral uit groenten, fruit en vis aldus de huisartsen en het RIVM. Vier ministeries in samenwerking met de voedingsmiddelenindustrie hebben de doelstelling uitgesproken dat Nederland over 5 tot 10 jaar wereldwijd koploper is in gezonde en duurzame voeding en een duurzame land-en tuinbouw.
Laten we hopen dat het lukt. Dat we heel veel groenten en fruit eten, uit een duurzame land-en tuinbouw, dus zonder chemische bestrijdingsmiddelen. Anders worden we straks alsnog allemáál “chemobakken”…
Over minder medicijnen slikken met een gezond dieet kunt u op mijn website www.drlandman.nl een geactualiseerde versie lezen.
N.B: Ga nóóit op eigen houtje medicatie afbouwen!
Foto´s 2,3,4,5 met dank aan Pixabay
Vond u deze column de moeite waard? Klik hier en deel onze faceboek pagina, volg hem, en vind hem leuk dan blijven u en uw facebook-vrienden op de hoogte, DANK