Dankzij Covid snel vaccins tegen kanker?

De Covid pandemie is voorbij en alhoewel er in de media nog wel eens gewag wordt gemaakt van nieuwe varianten lijkt het virus definitief op zijn retour. Nieuwe varianten zullen er steeds bijkomen maar zijn weinig relevant zolang zij niet in hogere mate ziekteverwekkend zijn. De verwachting is dat de mate van ziekteverwekkendheid van dit coronavirus steeds verder af zal nemen.

Mogelijk gouden randje pandemie

Ondanks de vele sterfgevallen, de Long Covid, de hoge kosten en de beperkingen die het virus ons oplegde, blijkt de pandemie bij nader inzien toch ook een gouden randje te hebben. De Covid-pandemie zorgde voor ongekende investeringen in de ontwikkeling van vaccins. De door Pfizer en Moderna toegepaste mRNA vaccintechnologie werd al ruim 20 jaar bestudeerd maar dan vooral als geneesmiddel tegen kanker.

De urgente situatie als gevolg van de pandemie zorgde voor fondsen, politieke steun en versnelde goedkeurings- en registratieprocedures voor de ontwikkeling van vaccins. Een traject naar goedkeuring waar normaal een jaar of 15 voor nodig was geweest, werd onder druk van de pandemie verkort tot één á anderhalf jaar.

Dankzij Covid is er nu een brede ervaring met mRNA vaccins en is ook de toepassing van mRNA-vaccins bij kanker met grote sprongen dichterbij gekomen.

Hoe werkt een mRNA vaccin?

Messenger RNA (boodschapper-RNA) is een eiwitje dat cellen instructies geeft. In het geval van Covid bevatten de mRNA vaccins de instructie om eiwitten te produceren die specifiek zijn voor het omhulsel van het Covidvirus, de zogenaamde “spike eiwitten. Doordat de cellen de geproduceerde spike eiwitten in de bloedbaan brengen leert het afweersysteem deze eiwitten herkennen en zo ontstaat immuniteit tegen het Covidvirus. Als het Covidvirus het lichaam binnendringt, zal het dus direct aangevallen worden door het reeds getrainde afweersysteem.

Vaccinatie tegen kanker

De weefsels in het lichaam verversen zich continu, dat wil zeggen oude cellen worden afgestoten en nieuwe worden aangemaakt. De aanmaak van nieuwe cellen vindt plaats door celdelingen. Die celdelingen resulteren soms in afwijkende cellen (mutaties) die door het afweersysteem worden herkend als ‘niet normaal’ en vervolgens worden vernietigd. Sommige mutaties worden echter niet, of onvoldoende herkend door ons afweersysteem en als deze zich dan ongebreideld verder kunnen vermenigvuldigen, is er sprake van kanker. Kankercellen zijn dus afwijkende cellen met afwijkende eigenschappen maar ook met een afwijkende buitenkant van de cel.

Het idee om vaccinatie te gebruiken bij de behandeling van kanker ontstond naar aanleiding van de observatie dat bij sommige patiënten de tumoren in omvang afnamen nadat zij een infectie doorgemaakt hadden. Het immuunsysteem werd bij deze patiënten kennelijk wakker geschud door de infectie en keerde zich alsnog tegen de tumorcellen.

Zoals het mRNA in de Covidvaccins cellen de opdracht geeft tot het produceren van eiwitjes die specifiek zijn voor het omhulsel van het Covidvirus, zo geeft het mRNA in vaccins tegen kanker instructies voor het produceren van eiwitjes specifiek voor de buitenkant van bepaalde kankercellen. Doordat de geproduceerde eiwitjes specifiek voor kankercellen zijn zullen normale cellen door het afweersysteem ongemoeid gelaten worden.

Wanneer zijn de vaccins tegen kanker beschikbaar?

De ontwikkeling van mRNA vaccins is door de pandemie in een stroomversnelling gekomen maar voor de toepassing bij kanker is nog veel onderzoek nodig. Kankercellen zijn voortgekomen uit lichaamseigen cellen en voor het immuunsysteem dus minder gemakkelijk te herkennen dan een virus dat volledig lichaamsvreemd is. Vaccinatie tegen een virus is preventief, je leidt het afweersysteem op om, in geval het virus binnendringt het meteen onschadelijk te kunnen maken. Vaccinatie bij kanker is niet ter voorkoming, maar ter behandeling van een reeds bestaande ziekte. Het afweersysteem heeft vooralsnog gefaald, anders was de kanker immers niet ontstaan. Voor het succes van vaccinatie is bepalend of de betreffende kankercellen specifieke, afwijkende eiwitten op hun buitenkant hebben die door het vaccin geproduceerd kunnen worden en waar het afweersysteem op aanslaat.

De verwachting is dat er tegen 2030 vaccins tegen verschillende vormen van kanker beschikbaar zullen zijn. En dat is dus het gouden randje van de pandemie.