Niet zo lang geleden stond ik met wat oude studievrienden, allemaal rond de 50, en twee dertigers, toevallig medici, in Nederland in de kroeg. Tja, zei één van de rond vijftigers na een paar biertjes, we zijn in al die jaren eigenlijk helemaal niets veranderd hè, we zien er nog steeds ongeveer hetzelfde uit en we gedragen ons ook niet veel anders dan vroeger. In tegenstelling tot de generatie vóór ons. Ja, zei een ander, ik ben me altijd 30, 35 blijven voelen en dat is eigenlijk nog steeds zo. Daar waren we het allemaal roerend over eens, we voelden ons allemaal dertigers en zeker geen vijftigers. En de twee aanwezige dertigers gooiden er een vriendelijk schepje bovenop: ja dat klopt wel, jullie zien er jong uit, hebben dezelfde interesses, kleden je hetzelfde, en houden van dezelfde muziek als wij… Ik keek eens naar de gave smoeltjes van de dertigers en de gerimpelde koppen van mijn leeftijdsgenoten (die van mezelf ken ik al) en dacht: laat ik de pret maar niet bederven. De avond verliep nog uiterst gezellig en de dertigers werden ruimhartig op bier getrakteerd.
Op de terugweg in het vliegtuig las ik een artikel in El Pais, heel toevallig ging het over de huidige generatie vijftigers. Dat ze een leefstijl hebben die sterk overeen komt met die van dertigers. Ze gaan naar disco’s, doen gevaarlijke sporten, ondernemen avontuurlijke vakanties en kopen grote motoren. Vroeger noemden we dat gewoon de penopauze, maar de strekking van het verhaal was dat de beleving van leeftijd de laatste decennia duidelijk veranderd is. Een vijftiger voelt zich oprecht niet anders dan toen hij of zij 20 jaar jonger was, en gedraagt zich dus ook niet duidelijk anders. Allemaal heel mooi, maar dit is natuurlijk een sociaal-cultureel fenomeen. Medisch-biologisch gezien is er niet zoveel veranderd, een vijftiger zal gemiddeld 20 jaar eerder met ouderdomsziekten en de dood worden geconfronteerd dan een dertiger. Helaas. We kunnen ons wel jonger voelen en gedragen, de kalender en de biologie laten zich niet voor de gek houden.
Het verouderingsproces is onverbiddelijk. Gedurende het leven vinden in ons lichaam vele miljarden celdelingen plaats en in de loop der tijd sluipen er foutjes in dat proces. Hierin ligt de kern van de veroudering, foute celdelingen leiden tot verminderde celfunctie en tot bijvoorbeeld kanker. In de laatste halve eeuw is de gemiddelde levensverwachting van de mens gestaag toegenomen, om voor mannen rond de 79, en voor vrouwen rond de 83 te blijven hangen. Ondanks de medische vooruitgang en een verbeterde leefstijl, er wordt minder gerookt en iets bewuster gegeten, ziet het er niet naar uit dat die overleving op korte termijn nog veel zal toenemen. Uiteindelijk is de meeste sterfte het gevolg van ziektes die samenhangen met veroudering: kanker, hart- en vaatziekten, diabetes (suikerziekte), Parkinson, Alzheimer. En stel dat we de aandoening kanker medisch op zouden kunnen lossen dan nog zal de gemiddelde levensverwachting maar met een jaar of 3 toenemen, want heb je het ene probleem opgelost dan loopt de oudere mens vaak weer tegen het volgende aan.
Wetenschappelijk onderzoek naar veroudering is “hot”, met name in Silicon Valley in California. Er worden miljarden “tech-dollars” geïnvesteerd in futuristische projecten door ondermeer tycoons als Elon Musk (oprichter van Tesla en Space-X), Bill Gates (filantroop en oprichter van Microsoft) en het echtpaar Zuckerberg (Facebook), mevrouw is neurobioloog. Enerzijds zitten deze mensen misschien een beetje met hun eigen sterfelijkheid in de maag, anderzijds is een grote doorbraak op dit terrein zakelijk zeer interessant. De hoop is ziektes als kanker uit te bannen en op termijn zelfs onsterfelijkheid dichterbij te brengen.
Tegelijkertijd zijn er wetenschappers die redeneren: het zal heel veel tijd en geld kosten voordat we alle afzonderlijke ouderdomsziekten kunnen genezen, waarom gaan we niet op zoek naar een medicijn dat het verouderingsproces zélf afremt waardoor de bevolking langer gezond en fit blijft? Het medicijn waarmee men dit hoopt te bereiken is metformine, afgeleid van een bestanddeel van een plantje, de Franse lelie, dat in de middeleeuwen al werd toegepast bij de behandeling van diabetes. Metformine als geregistreerd medicament is al 60 jaar bekend, en er zijn wereldwijd al vele miljoenen diabetici mee behandeld, weinig futuristisch dus. Het is veilig, de bijwerkingen zijn bekend en het is goedkoop, dus toegankelijk voor zeer velen.
De laatste jaren is veel onderzoek gepubliceerd naar de effecten van metformine op het verouderingsproces. Belgische onderzoekers stelden vast dat rondwormen, behandeld met metformine langer fit en gezond bleven en ook minder rimpels ontwikkelden. Muizen behandeld met metformine bleken actiever te blijven en beduidend langer te leven. Patienten met diabetes hebben, omdat zij op latere leeftijd met allerlei complicaties van de ziekte te maken krijgen, een kortere levensverwachting. Maar…: diabetes patienten behandeld met metformine bleken desondanks langer te leven dan niet-diabetes patienten (die uiteraard geen metformine slikten).
Het werkingsmechanisme van metformine is nog niet geheel opgehelderd, maar belangrijk is de activatie van het enzym AMPK dat bloedsuikerverlagend werkt door het energiegebruik van cellen te stimuleren. AMPK-activiteit is belangrijk in alle weefsels van ons lichaam en vermindert met het ouder worden. Naast het verlagen van het bloedsuiker bij ouderdoms suikerziekte speelt een toegenomen AMPK activiteit een belangrijke rol in het voorkómen van andere ziekten die samenhangen met veroudering, zoals hart-en vaatziekten, dementie en kanker.
Metformine en kanker
Diabetici (“suikerpatienten”) hebben een verhoogde kans om kanker te krijgen, maar recent is uit meerdere studies gebleken dat verschillende soorten kanker juist minder voorkomen bij diabetici die metformine slikken. Tevens zijn er aanwijzingen dat metformine bij de behandeling van sommige vormen van kanker een aanvullende rol zou kunnen spelen.
Metformine en hart-en vaatziekten
Verscheidene studies toonden aan dat metformine-gebruik een rol speelt bij het voorkómen van hart-en vaatziekten doordat het op verschillende niveaus ingrijpt op het ontstaan van vaatvernauwing (aderverkalking). Bovendien: na een hart infarct hadden metformine gebruikers een duidelijk betere overlevingskans dan niet-metformine gebruikers.
Metformine en neurodegeneratieve aandoeningen
Meerdere recente dierstudies hebben een mogelijke preventieve rol aangetoond van metformine bij ziektes die te maken hebben met degeneratie van het zenuwstelsel (Parkinson, Alzheimer). In 2016 werd een studie uitgevoerd bij patienten met een vroeg stadium van Alzheimer waaruit bleek dat in de groep die metformine had geslikt na 12 maanden het geheugen niet verder verslechterd maar juist verbeterd was.
Metformine en “all-cause mortality”
Recent (augustus 2017) werden de resultaten gepubliceerd van een onderzoek dat de gezamenlijke uitkomsten van 53 studies naar het effect van metformine analyseerde. Daaruit bleek dat het sterftecijfer onder metformine gebruikende diabetes patienten gedurende de observaties beduidend lager lag dan bij patienten die andere middelen dan metformine gebruikten, maar… ook lager dan bij niet-diabetici. Deze lagere sterftecijfers waren vooral te verklaren uit de bevinding dat metformine gebruikers minder hart- en vaatziekten en minder kanker ontwikkelden.
Het feit dat nog niet alles bekend is over het werkingsmechanisme van metformine bij veroudering, en het feit dat mensen geen rondwormen of muizen zijn gebiedt enige terughoudendheid in het optimisme. Het is zeker niet te adviseren nu zomaar metformine te gaan slikken. Metformine is een medicijn dat ook bijwerkingen kan hebben en het effect van andere medicijnen kan beïnvloeden. Bovendien is het tot op heden alleen grootschalig toegepast bij mensen met diabetes…
Gezien de positieve aanwijzingen heeft de Amerikaanse overheid enkele jaren geleden besloten een groot opgezet onderzoek naar metformine als medicijn tegen veroudering goed te keuren (de “TAME”-studie, Targeting Ageing with Metformin). Omdat metformine een reeds bestaand medicijn is, en derhalve niet meer te patenteren, is de financiering van deze studie tot op heden problematisch. Voor de farmaceutische industrie is het niet interessant want er valt niets aan te verdienen. Overheden hebben zich steeds verder teruggetrokken en laten ontwikkeling van nieuwe medicijnen over aan de farmaceutische industrie, zelfs als voor relatief weinig geld een mogelijk gezondere ouderdom voor velen gerealiseerd zou kunnen worden. En de tycoons? Die zetten hun miljarden kennelijk liever in op een mogelijk nieuw middel dat de onsterfelijkheid dichterbij brengt. Als dat er al ooit komt dan zal het waarschijnlijk zó kostbaar worden dat het alleen voor de zeer rijken toegankelijk zal zijn. En dat is maar goed ook, want ook dit is reeds bij muizen aangetoond: zet er niet te veel bij elkaar want dan ontstaat er onenigheid, hetgeen er ernstig aan toe kan gaan als er ook nog eens onvoldoende voer in de bak zit. Als wij met zijn allen maar steeds op deze aarde blijven rondhangen dan gaat het érg druk en onaangenaam worden, tot hongersnoden en oorlogen aan toe. Of Elon Musk moet ons allemaal een enkele reis Mars aan willen bieden…
Vond u deze column de moeite waard? Klik hier en deel onze faceboek pagina, volg hem, en vind hem leuk dan blijven u en uw facebook-vrienden op de hoogte, DANK
Dit is een geactualiseerde versie (26 mei 2018) van een column die januari 2016 in “Kosta” verschenen is.
Foto’s 3,4 en 5: Pixabay